📋 Przegląd warsztatu
🎯 Cel główny
Uczestnicy uczą się rozpoznawać 5 sygnałów dezinformacji, stosować algorytm SIFT (Stop–Investigate–Find better coverage–Trace back to the source) i Lateral Reading, a także tworzą Kodeks odpowiedzialnego udostępniania.
👥 Grupa docelowa
- Wiek: 18-30 lat
- Liczba osób: 15-20
- Czas trwania: 180 minut
- Format: Stacjonarny
🧠 Rezultaty uczenia
Wiedza: Rozpoznaje typy manipulacji, zna podstawy SIFT i "lateral reading"
Umiejętności: Wskazuje 5 sygnałów ostrzegawczych, wykonuje fact-check
Postawy: Odpowiedzialność za udostępnianie, ciekawość zamiast oburzenia
📦 Produkty końcowe
- Karta I1 "Sygnały fake news"
- Karta I2 "SIFT – 4 kroki"
- Karta I3 "Checklist weryfikacji"
- Karta I4 "Raport fact-checking"
- Plakat "Kodeks odpowiedzialnego udostępniania"
⚠️ Uwaga dot. wrażliwości
Unikać stygmatyzujących przykładów o migrantach/uchodźcach; pracować na neutralnych lub zanonimizowanych treściach. Gdy pojawia się napięcie – pauza, w razie potrzeby praca na fikcyjnych headline'ach.
⏰ Harmonogram warsztatu (180 minut)
Otwarcie i zasady
Cel: Bezpieczeństwo i sens tematu
Zasady (dobrowolność, poufność, prawo do pauzy, życzliwość); wyjaśnienie pracy na neutralnych przykładach
Icebreaker "Wyzwalacze emocji"
Cel: Uświadomić wpływ emocji na udostępnianie
Wypisanie emocji popychających do udostępniania, utworzenie chmury wyrazów
Mentimeter PRE
Cel: Punkt odniesienia
3 pytania oceniające wiedzę początkową
MODUŁ 1 - Gra "Clickbait czy fakt?"
Cel: Rozpoznać sygnały manipulacji i trenować "STOP przed udostępnieniem"
Segregacja nagłówków na 3 stosy z uzasadnieniem sygnałami z Karty I1
Mikro-podsumowanie M1
Cel: Spisać 5 sygnałów ostrzegawczych
Flipchart "Nasze TOP-5 sygnałów"
PRZERWA
Czas na odpoczynek i networking
MODUŁ 2 - Narzędziownik SIFT + czytanie równoległe
Cel: Poznać i przećwiczyć szybkie kroki weryfikacji
Wprowadzenie 4 kroków SIFT, ćwiczenie w parach
Energizer "3-2-1 ruch"
Krótki reset ruchowy, zmiana miejsc przy stolikach
MODUŁ 3 - Zespołowy fact-checking i Kodeks
Cel: Wykonać mini-raport i spisać zasady udostępniania
Wypełnienie Karty I4, peer-review, tworzenie Kodeksu na A3
Mentimeter POST + refleksja
Cel: Ocenić wzrost i ugruntować nawyk
Te same 3 pytania, wybór 1 zasady z Kodeksu jako nawyk na 7 dni
Zamknięcie i "mały krok"
Zdjęcie plakatu Kodeksu i raportów, propozycja powieszenia w sali/grupie online
🔍 Algorytm SIFT - 4 kroki weryfikacji
STOP
Przerwij impuls udostępniania. Zatrzymaj się, gdy czujesz silną emocję.
INVESTIGATE
Sprawdź źródło - kto publikuje i co mówią o nim inni?
FIND
Poszukaj innych wiarygodnych relacji na ten temat.
TRACE
Wróć do pierwotnego nagrania/cytatu/zdjęcia.
💡 Dodatkowe techniki weryfikacji obrazów/wideo:
- Sprawdzanie daty publikacji
- Odwrócone wyszukiwanie obrazu
- Szukanie tropów montażu/AI (dziwne dłonie/artefakty, nienaturalne tła)
- Porównywanie z różnymi wyszukiwarkami
📄 Materiały do pobrania
- Silna emocja (strach, oburzenie, sensacja) – zatrzymaj się (STOP)
- Niejasne źródło/autor (brak "o nas", brak nazwiska)
- Stare zdjęcie jako "nowe" / wyrwany kontekst
- "Ekspert", którego nie da się zweryfikować / brak innych publikacji
- Brak dat, danych, linków do pierwotnego źródła
S — STOP: przerwij impuls udostępniania
I — INVESTIGATE the source: sprawdź, kto publikuje
F — FIND better coverage: poszukaj innych relacji
T — TRACE back: wróć do pierwotnego źródła
Źródło: strona "o nas", kontakt, KRS/instytucja?
Autor: imię i nazwisko, inne teksty?
Daty: czy to aktualne? czy zdjęcie/film nie jest sprzed lat?
Obraz/wideo: odwrócone wyszukiwanie, znaki montażu/AI
Inne relacje: kto jeszcze o tym informuje? (min. 2 niezależne źródła)
Tytuł sprawdzanej informacji: ...
Co sprawdzaliśmy (tezę)? ...
Jakie źródła porównaliśmy? ...
Co jest pierwotnym kontekstem? ...
Wniosek: □ prawdziwe □ fałszywe □ niejednoznaczne
Rada dla odbiorcy: ...
Kryteria oceny (0-2 pkt każde, max 8):
- Przejrzystość (co sprawdzano i jak)
- Źródła (min. 2 niezależne / wskazanie pierwotnego)
- Wniosek (jasny, uzasadniony)
- Rada (co zrobić, zanim udostępnisz)
Interpretacja: 0-3 – początek; 4-6 – solidnie; 7-8 – bardzo dobrze
🎮 Gra interaktywna: "Clickbait czy fakt?"
Instrukcja gry:
Poniżej znajdziesz przykładowe nagłówki. Kliknij na każdy z nich, aby zakwalifikować go jako:
- Wiarygodny - prawdopodobnie prawdziwy
- Niewiarygodny - prawdopodobnie fałszywy
- Wymaga weryfikacji - potrzebne dodatkowe sprawdzenie
"SZOKUJĄCE! Naukowcy odkryli sposób na życie wieczne - MUSISZ TO ZOBACZYĆ!"
Kliknij, aby sklasyfikować
"Ministerstwo Zdrowia informuje o nowych wytycznych dotyczących szczepień"
Kliknij, aby sklasyfikować
"Ekspert ostrzega: Ta popularna żywność może być śmiertelnie niebezpieczna!"
Kliknij, aby sklasyfikować
"Badanie Uniwersytetu Warszawskiego: 67% studentów korzysta z mediów społecznościowych ponad 3 godziny dziennie"
Kliknij, aby sklasyfikować
"PILNE! Rząd ukrywa prawdę o 5G - oto dowody!"
Kliknij, aby sklasyfikować
"Nowa technologia AI pomoże w diagnozowaniu chorób rzadkich - wyniki badań"
Kliknij, aby sklasyfikować
👨🏫 Przewodnik dla trenera
Sala:
Układ "podkowa" + 4 stoliki; 1 flipchart + markery; projektor
Materiały do druku (A4, po 1/os.):
- Karta I1 — 5 sygnałów fake news
- Karta I2 — SIFT (Stop–Investigate–Find–Trace)
- Karta I3 — Checklist weryfikacji
- Karta I4 — Raport fact-checking (1 strona)
- Rubryka I-RAP — Ocena raportu
- Papier A3 do plakatu "Kodeks odpowiedzialnego udostępniania"
Zestaw kart HEADLINE:
12-16 wydrukowanych nagłówków (prawdziwe/zmodyfikowane, neutralne tematy + parę o technologiach/zdrowiu)
- Detoksykacja emocji: jeśli pojawia się oburzenie – przypomnij STOP; przejdź do weryfikacji krok po kroku
- Neutralność przykładów: dobieraj treści niepersonalizujące żadnych narodowości/grup
- Prosty język: krótkie instrukcje na kartach; piktogramy
- Modeluj narzędzia: pokazuj na żywo, jak robisz "lateral reading"
Bariera językowa:
Karty z ikonami; dopuszczalne krótkie notatki w UA/RU/EN; praca w parach mieszanych językowo
Bez internetu:
Pracuj w pełni na wydrukach (zrzuty ekranu, "strony o nas", stare/nowe zdjęcia do porównania)
Mniej czasu (120'):
Skróć M1 do 20', M2 do 20', M3 do 25'; Kodeks w 5 minut metodą "każdy dopisuje 1 zasadę"
Więcej czasu (+30'):
Dodaj segment o AI-obrazach (artefakty) i o clickbaitowej ekonomii uwagi (jak działają algorytmy)
Przed warsztatem:
- Wydruk kart I1-I4 i rubryk
- Przygotowany zestaw HEADLINE
- Ustawiony Mentimeter
- Sprawdzone łącze (jeśli demo online)
Po warsztacie:
- Zdjęcia Kodeksu i raportów
- Zapis wyników Mentimeter
- Lista "małych kroków"
📊 System ewaluacji
Pytania Mentimeter (PRE i POST)
💡 Wskazówka dla POST:
Poproś o krótki komentarz: "Co najczęściej zastosujesz – STOP, czytanie równoległe, czy weryfikację obrazu?"
Wskaźniki do raportu
- Mentimeter PRE/POST — 3 pytania
- Wytwory: Karty I1–I4, plakat Kodeksu, rubryki I-RAP (peer-review)
- Obserwacja trenerska: 2–3 raporty ocenione wg I-RAP, lista "małych kroków"
- Frekwencja i zgody: lista obecności, zgody na zdjęcia wytworów